Ζωή Τσόκανου: Γοήτευσε η γυναίκα μαέστρος του μοντέρνου μαγικού αυλού στην Εθνική Λυρική Σκηνή- Συνέντευξη

Αφού διηύθυνε την όπερα «Λουτσία ντε Λαμμερμούρ», η Ζωή Τσόκανου έχει τη μουσική διεύθυνση της παραγωγής του «Μαγικού Αυλού» που ενθουσίασε στην πρεμιέρα του στις 31 Μαρτίου το κοινό που την παρακολούθησε. Είναι η πιο επιτυχημένη και πολυσυζητημένη εκδοχή του έργου, που έρχεται πρώτη φορά στην Ελλάδα και στην οποία το animation, επηρεασμένο από την γερμανική εξπρεσιονιστική κουλτούρα, τον βωβό κινηματογράφο και την γερμανική καλλιτεχνική παραγωγή της δεκαετίας του ’30, συνομιλεί με το ζωντανό θέαμα.

Γράφει η Αργυρώ Μποζώνη στο el culture

«Είμαι πολύ χαρούμενη που κάνει η Λυρική αυτή τη συμπαραγωγή με την Κωμική Όπερα του Βερολίνου με μια παράσταση που έχει κάνει πάταγο διεθνώς και δικαίως, αφού πρόκειται για κάτι εντελώς καινοτόμο που πάει την όπερα και την αντίληψη που έχουμε γύρω από αυτήν πολλά βήματα μπροστά. Είναι τόσο φρέσκο θέαμα, αστείο και ζωντανό, που ακόμα και η μελέτη του και οι πρόβες, έγιναν με ένα πολύ καινούργιο πνεύμα και τον ενθουσιασμό να «κουμπώσει» η μουσική με αυτό που εμφανίζεται στην οθόνη», λέει η Ζωή Τσόκανου. Στην έκτη της συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή, η Ζωή Τσόκανου, η οποία μετά από σπουδές πολλών ετών στο εξωτερικό, ανέλαβε το καλοκαίρι του 2017 τη διεύθυνση της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης, μεγάλωσε σε μια οικογένεια στην οποία δεν υπήρχε μουσικός, αλλά την ενθάρρυναν να ασχοληθεί με την μουσική από πολύ νωρίς.

 

Όταν ξεκινήσατε να ασχολείστε με τη μουσική, είχατε επιθυμία να γίνετε μαέστρος;

Δεν ήταν ποτέ όνειρο παιδιού για μένα. Ο μαέστρος, ας μην το ξεχνάμε, είναι πάντα μουσικός. Προέκυψε μέσα από την τριβή μου, μέσα από τις σπουδές μου σχετικά αργά, από τα εικοσιπέντε μου. Τότε ξεκίνησα σπουδές μουσικής διεύθυνσης, γιατί μέχρι τότε είχα ένα πλήρες πρόγραμμα με μουσικολογία, πιάνο, συναυλίες. Η μουσική διεύθυνση ήρθε μέσα από τη δράση μου, ναι, ήθελα να το δοκιμάσω, παρόλο που ήξερα ότι ο δρόμος ήταν απαιτητικός και πολύ δύσκολος. Το ξεκίνησα βήμα- βήμα και έλεγα μέσα μου «θα το συνεχίσω αργά, αλλά σταθερά».

Τι είναι αυτό που σας προκαλεί ενθουσιασμό στη δουλειά σας;

Αυτό που με ενθουσιάζει είναι ότι ενώ δεν είμαστε εμείς που κάνουμε τη μουσική, δηλαδή δεν είμαι εγώ ο άνθρωπος που θα παράγει τη μουσική, την οδηγώ μέσα από τα χέρια μου, μέσα από το σώμα και το μυαλό μου. Οδηγώ μια ομάδα, είτε αυτή είναι η ορχήστρα, είτε είναι μια χορωδία, οι μονωδοί η ορχήστρα και η αίσθηση αυτή του συντονισμού, το να νιώθεις ότι είμαστε όλοι μαζί σε αυτά τα δυο χέρια και οδηγούμαστε σε μια ιδέα, σε μια ερμηνεία. Αυτή είναι μια καταπληκτική αίσθηση.

Θα σας βάλω στη θέση ενός θεατή για να σας ρωτήσω αν υπάρχει κάποιος μαέστρος που σας έχει συγκλονίσει.

Φυσικά έχει συμβεί και με έχει συγκλονίσει όχι μόνο κάποιος γνωστός, αλλά και ένας άγνωστος, νέος, ανερχόμενος μαέστρος. Όπως έχει τύχει πολλές φορές και το αντίθετο, να πάω σε μια συναυλία που διευθύνει ένας μεγάλος μαέστρος και να μη συγκινηθώ.

Πιστεύετε ότι είναι ο μαέστρος αυτός που οδηγεί το άρμα της συγκίνησης του κόσμου;

Θα ήταν ίσως λίγο εγωιστικό να το πω έτσι. Ο μαέστρος δίνει την κατεύθυνση, το οδηγεί αυτό το άρμα, αλλά για να το φτάσει στην κατεύθυνση που θέλει, πρέπει να το νιώσει το σύνολο που διευθύνει, να το αφουγκραστεί και να δει τις ανάγκες του. Είναι ένας διαρκής διάλογος αυτός μέσα στον οποίο νιώθεις το πού μπορείς και πώς μπορείς να βγάλεις το καλύτερο αποτέλεσμα, ένα αποτέλεσμα όμως μέσα στο οποίο πρέπει να νιώσουν όλοι άνετα και να βγει όσο το δυνατόν πιο φυσικά.

Υπάρχει κάποιο έργο που έχετε διευθύνει και την ώρα που αυτό συμβαίνει να σας γεννά τέτοια συναισθήματα, έτσι ώστε να μπορεί να αλλάξει ακόμα και η γλώσσα των χεριών ή του σώματός σας;

Φυσικά και αυτό είναι μια αίσθηση καταπληκτική, να διαπερνά αυτό το αίσθημα όχι μόνο εσένα, αλλά και να αγγίζει τόσο αυτούς που παίζουν, αλλά και αυτούς που ακούνε. Εμένα στόχος μου είναι σε κάθε παρτιτούρα που καλούμαι να ερμηνεύσω ή να μελετήσω, να προσπαθώ να βρω τα κλειδιά που μέσα μου θα ανοίξουν πόρτες. Για να μπορέσει η μουσική να αγγίξει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Προσπαθώ σε όλους τους συνθέτες που μελετώ να βρω αυτά τα κλειδιά, κάποιες φορές πετυχαίνει περισσότερο, κάποιες φορές λιγότερο, σε όλους συμβαίνει αυτό.

Πιστεύετε ότι το συναίσθημα λειτουργεί συνδυαστικά με τη μελέτη, τη γνώση, παράλληλα με την τεχνική και το ταλέντο;

Είναι σκέψεις που κάνω συνέχεια. Είναι ένας συνδυασμός όλων αυτών των πραγμάτων. Θα σας πω μια σκέψη που έχω κάνει αυτές τις τελευταίες μέρες για κάτι που έχω πολύ μέσα στο μυαλό μου.

Ξέρετε, στο τέλος αυτό που θα μείνει είναι το συναίσθημα. Είναι η αίσθηση, αυτό που νιώθει το κοινό που γνωρίζει μουσική, αλλά και το άλλο κοινό που δεν έχει στενή σχέση με τη μουσική. Είναι ένας συγκερασμός όλων όσων είπατε το να αγγίξει η μουσική το κοινό. Αλλά αυτός είναι ο στόχος όλων των μουσικών.

Σας έχει συμβεί μέχρι τώρα να διστάσετε να αναμετρηθείτε με συνθέτες ή με έργα;

Είναι φορές που το ένστικτό μου λέει «Ζωή, όχι ακόμα», είναι φορές που το ίδιο ένστικτο μου λέει πως αυτό μπορώ να το δοκιμάσω τώρα. Ή πως πρέπει να περιμένω ή να ωριμάσω λίγο ακόμα. Φυσικά όλα είναι δύσκολα και όλα είναι δυνατά, αλλά δεν υπάρχουν όρια και δεν υπάρχουν νόρμες πως πάνω από τα τριάντα μπορείς να κάνεις αυτό ή κάτω από τα τριάντα ένα άλλο. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες, εγώ τους ονομάζω ένστικτο και προσπαθώ να το ακούω όσο μου το επιτρέπουν οι συνθήκες.

Έχετε ήδη πει πως το ότι είστε γυναίκα δε σας δυσκόλεψε στην καριέρα σας Παρ’ όλα αυτά, και ο κόσμος της διεύθυνσης και ο μουσικός κόσμος είναι πρωτίστως ανδροκρατούμενοι. Δηλαδή αν σηκώσει κάποιος τα μάτια του σε μια ορχήστρα, αυτό είναι προφανές. Έχετε αισθανθεί μια κάποια δυσκολία, στις πρόβες για παράδειγμα;

Είναι όλα σχετικά. Δεν έχω αντιμετωπίσει δυσκολίες που αφορούν το ζήτημα του φύλου. Δε θέλω να το παίξω άνετη, αλλά δεν αισθάνομαι ότι η θέση μου έχει να κάνει με το φύλο, όσο με τον τρόπο που ο καθένας ασκεί την επιβολή της γνώμης του, πώς οδηγεί την πρόβα. Γενικώς δεν είμαι ο άνθρωπος της σχολής Κάραγιαν με το «Σιωπή μπήκε μέσα ο μαέστρος», είμαι ένας άνθρωπος του διαλόγου, αυτό είναι και το σύγχρονο μοντέλο. Φυσικά αναπτύσσονται κάποια όρια και κάποιες γραμμές, αλλά θα αφήσω τον συνάδελφο να πει τη γνώμη του και από εκεί και πέρα είμαστε όλοι μουσικοί, συνάδελφοι, εννοώ ο καθένας τραβά μια γραμμή και την ακολουθεί. Υπάρχουν συνάδελφοι που είναι του παλιού μοντέλου και αυτό λειτουργεί τέλεια. Σε μένα δε θα λειτουργούσε, δε θα ήμουν ο εαυτός μου.

 

Όταν δοκιμαστήκατε για να γίνετε μαέστρος, αναρωτηθήκατε γιατί υπάρχουν τόσο λίγες γυναίκες;

Γιατί απλά άργησαν να γίνουν αποδεκτές οι γυναίκες, λόγω της προκατάληψης που υπήρχε και που δεν την αρνούμαι. Υπήρχε δυσπιστία τόσα χρόνια ότι μια γυναίκα δε μπορεί να επιβληθεί. Και η ιστορία αφορούσε μόνο την επιβολή και όχι τις δυνατότητες, γιατί η μουσική δεν είναι αθλητισμός «τρέχω τα εκατό μέτρα σε εννιά δευτερόλεπτα επειδή είμαι άντρας και οι γυναίκες δεν μπορούν». Η μουσική είναι ψυχή και μυαλό και ανεξαρτήτως φύλου. Στους καινούργιους καιρούς αυτό άλλαξε, εγώ όταν σπούδαζα διεύθυνση ήμασταν μισοί και μισοί στην τάξη και στη συνέχεια πάντα υπήρχαν γυναίκες. Δηλαδή, όταν άρχισα εγώ τις σπουδές μου, είχαν ήδη αρχίσει να σπάνε και αυτά τα ταμπού. Ο δρόμος είχε ήδη ανοίξει και το βλέπουμε όλο και περισσότερο. Παλιότερα έπρεπε να παλέψουν ακόμα και με το ντύσιμό τους, σήμερα δε το βλέπουμε αυτό. Οι δυσκολίες, αν υπάρχουν, κυρίως ξεπερνιούνται μέσω του έργου, εκεί που δίνονται όλες οι απαντήσεις.

Πιστεύετε ότι η όπερα κερδίζει έδαφος στους νέους ανθρώπους;

Όταν φτάνει κάποιος στην Εθνική Λυρική Σκηνή, αμέσως καταλαβαίνει πως οι έννοιες του ελιτίστικου και του απομακρυσμένου θεάματος είναι οι τελευταίες που σου έρχονται στο μυαλό. Είναι πολύ ζωντανή η μίξη του κοινού και ο ενθουσιασμός του μας δείχνει ότι το είδος είναι πολύ ζωντανό και επίκαιρο. Οι άνθρωποι που φτάνουν σήμερα στην Εθνική Λυρική Σκηνή φτάνουν σε ένα περιβάλλον που είναι μοντέρνο, ακόμα και αυτό παίζει ρόλο σήμερα, το ότι δεν έχουμε να ζηλέψουμε τίποτα, γι’ αυτό και βλέπετε όλο και περισσότερο νέο κόσμο να φτάνει στις πόρτες του.

Info παράστασης:
Ένας animation “Μαγικός αυλός” στην Λυρική | Κεντρική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής – Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος, ΚΠΙΣΝ
31 Μαρτίου – 29 Απριλίου 2018